Pompproducent Landustrie Sneek BV werkt aan de ontwikkeling van een visvriendelijke vijzel. Twee exemplaren hiervan zijn in gemaal Ennemaborgh geplaatst, in het beheergebied van waterschap Hunze en Aa’s. Beide vijzels met een diameter van 1500 mm. zijn oorspronkelijk uitgevoerd met een buisvormig gedeelte voor de in-stroming met een lengte van 900 mm, met verlopende beschoeping van centrale buis naar mantelbuis, en een stromingsprofiel op de beginschoepen om slagschade te voorkomen. Verder is de spleet tussen betontrog en beschoeping geminimaliseerd, en is het beton extra glad uitgevoerd.
In het najaar van 2009 is een onderzoek uitgevoerd om de overleving van passerende vissen bij de vijzels te evalueren. In de onderzoeksperiode bleek dat het visaanbod onvoldoende was om hierover een uitspraak te doen (Bonhof, 2009). Aanvullend op dit onderzoek zijn in het voorjaar van 2011 kunstvissen (dummy ‘s) ingezet om een indruk te krijgen van de visoverleefbaarheid bij gemaal Ennemaborgh (Kemper & Vis, 2011). Hieruit volgden een aantal aanbevelingen die tot verbetering van de visoverleefbaarheid moesten leiden. Inmiddels zijn er aanpassingen uitgevoerd aan de constructie van het opvoerwerk. Alle openingen ter plaatse van de stuwkant zijn afgedicht voor beide vijzels. Op vijzel 2 is een speciaal rubber afdichtprofiel aangebracht op de beschoeping, waardoor er in principe geen ruimte meer is tussen schoep en trog.
Om inzicht te krijgen in de visoverleefbaarheid bij de vijzels na de aanpassingen, heeft waterschap Hunze en Aa’s VisAdvies opdracht gegevens voor de uitvoering van een proef met ‘’gedwongen doorvoer’’ van vis.
Materaal & methode
De materialen en methode zijn gebaseerd op het door VisAdvies BV. ontwikkelde richtlijnen om (gemaal) pompen op een gestandaardiseerde methode te testen op visoverleefbaarheid (Vis, de Bruijn & kemper, 2011). Voor het onderzoek naar de overleefbaarheid zijn verschillende soorten vissen handmatig via de inspectieluiken in het aanvoerkanaal doorgevoerd. Op deze wijze werden de vijzels van begin tot eind gepasseerd, waarbij er nauwelijks kans op ontsnappen was. Aan de uitstroomzijde van het opvoerwerktuig werd de vis door de beroepsvisser 
opgevangen in een knooploos opvangnet. Nadat alle vissen het gemaal waren gepasseerd, werd het gemaal uitgeschakeld en de vissen gecontroleerd op schade waarbij de volgende categoriën werden onderverdeeld:
- Onbeschadigde vissen
- Licht beschadigde vissen
- Ernstig beschadigde vissen
- Dode vissen
Om inzicht te krijgen in welke mate vissen op een later tijdstip alsnog sterven, zijn de doorgevoerde vissen voor een periode van 48 uur in opslag gehouden.
Resultaten
Gemaal Ennemaborgh behaald een gemiddelde score van 0,81 voor de vis-overleefbaarheid en valt daarmee binnen de categorie ‘Zeer goed’. Het sterftepercentage voor aal < 45 cm varieerde van 6%-14% en bij aal > 45 cm varieerde van 0%-11%. Het sterftepercentage voor kleine baarsachtigen (<15 cm) varieert van 0% tot 5% en bij grote baarsachtigen (>15cm ) 0%. Het sterftepercentage voor karperachtigen (klein en groot) was in alle geteste scenario’s 0%. Het overal sterftepercentage (gewogen gemiddelde scenario 1 t/m 4) bedroeg 2%.
Er is geen uitgestelde sterfte geconstateerd in de groep met onbeschadigde en licht beschadigde alen. In de groep alen met onherstelbare schade is bij drie exemplaren sterfte opgetreden. De overige alen uit de categorie ‘onher-stelbare schade’ leefden na 48 uur nog steeds maar de situatie van deze alen was over het algemeen wel verslechterd. De aal is een zeer sterke soort, die nog lang kan doorleven met onherstelbare schade. Desondanks mag niet worden verwacht, dat dergelijke exemplaren ooit de paaigronden in de Sargassozee zullen bereiken.